Alerjik Rinit (Bahar Alerjisi - Saman Nezlesi)
Alerjik hastalıklar arasında en sık karşılaşılanlardan biri olan alerjik rinit, üst solunum yollarında iltihaplanma, ödem ve şişliğe neden olur. Bu durum, burun akıntısı, tıkanıklık, kaşıntı ve hapşırma gibi belirtilerle kendini gösterir. Eğer bu şikayetleri iki gün veya daha uzun süre, günde en az bir saat yaşıyorsanız, alerjik rinitiniz olabilir.
Alerjik rinitin tanısı, belirtiler ve alerji testleri ile konulabilir. Astımın aksine, muayenede her zaman belirgin bulgular görülmeyebilir. Cilt prick testi veya kan spesifik IgE testleri, tanıyı desteklemek için kullanılabilir. Bu testlerin doğruluk oranı %75-85 civarındadır. Alerji testlerinde belirgin ve çoklu pozitiflik varsa, özel merkezlerde nazal provokasyon testi yapılabilir. Ayrıca, diğer olası durumları elemek için burun endoskopisi de faydalı olabilir.
Rinitin Farklı Türleri:
Rinit, burun mukozasının iltihaplanmasıdır ve farklı türleri bulunur. Alerjik rinit, rinitin en sık görülen türü değildir. Rinit türleri şunlardır:
- Enfeksiyon Kaynaklı Rinit: Akut veya kronik olabilir.
- Tahriş Edici Maddelere Bağlı Rinit: Fiziksel, kimyasal veya radyasyona bağlı olabilir.
- Diğer Nedenler: Atrofik gastrit veya spesifik granülomatöz rinit gibi.
- Enfeksiyon Dışı Rinitler: Kombine tip, rinore tipi, konjesyon tipi ve kuru tip gibi alt türleri bulunur.
Alerjik Rinitin Nedenleri ve Oluşum Mekanizması:
Alerjik rinit, yetişkinlerin yaklaşık üçte birini ve çocukların yarısını etkileyen yaygın bir hastalıktır. Hastalığın oluşumunda bağışıklık sisteminin rolü büyüktür. Normalde zararsız olan polen, toz veya hayvan tüyü gibi maddelere karşı bağışıklık sisteminin aşırı tepki vermesi sonucu alerjik rinit gelişir.
Bağışıklık sistemi, alerjen madde ile karşılaştığında, antijen sunan hücreler ve dendritik hücreler devreye girer. Alerjenler, burun mukozasına zarar vererek antijen sunan hücrelerle karşılaşır. Bu süreçte, bazı sitokinler ve T lenfositler (Th2) rol oynar. Sonuç olarak, IgE antikorları üretilir ve mast hücrelerinden histamin gibi maddeler salınır. Bu durum, burun ve gözlerde kaşıntı, hapşırma, tıkanıklık ve akıntı gibi alerjik rinit belirtilerine yol açar.
Alerjik Rinitin Belirtileri:
- Sık hapşırma atakları
- Burun akıntısı
- Burun tıkanıklığı (özellikle geceleri)
- Horlama ve koku kaybı
- Burun, boğaz, damak ve kulaklarda kaşıntı
- Gözlerde kızarıklık, kaşıntı ve sulanma
Alerjik Riniti Tetikleyen Faktörler:
Alerjenlere maruz kalmanın yanı sıra, parfüm, deterjan, kimyasallar, sigara dumanı, hava kirliliği, ısı değişikliği, nem ve soğuk gibi faktörler de alerjik rinit belirtilerini tetikleyebilir.
Hava Kirliliği ve İklim Değişikliğinin Etkisi:
Hava kirliliği ve iklim değişikliği, alerjik rinitin yaygınlaşmasında önemli rol oynar. Artan karbondioksit seviyeleri, bitkilerin daha fazla polen üretmesine neden olur. Ayrıca, nem ve ısı artışı, ev tozu akarları ve küf mantarlarının çoğalmasını kolaylaştırır.
Alerjik Rinitin Tanısı:
Alerjik rinit tanısı, hastanın şikayetleri, aile öyküsü ve fiziksel muayene ile konulur. Alerji testleri (cilt prick testi veya kan testleri) tanıyı desteklemek için kullanılabilir.
- Alerjik rinit, 2 yaşından küçük çocuklarda nadirdir.
- Alerjik rinitli kişilerin çoğunda 20 yaşından önce belirtiler ortaya çıkar.
- Alerjik rinitli kişilerde alerjik yüz görünümü denilen bazı fiziksel bulgular görülebilir
Alerjik Rinitte Diğer Faktörler ve Belirtiler
Alerjik rinitli bazı kişilerde, alerjenlere maruz kalmadan da otonom sinir sistemi fonksiyon bozukluğu nedeniyle benzer belirtiler görülebilir. Ancak, astımda olduğu gibi kalıcı doku hasarı oluşmaz.
Alerjik Rinitte Görülen Yaygın Belirtiler:
- Sık hapşırma nöbetleri
- Berrak burun akıntısı
- Geceleri artan burun tıkanıklığı
- Horlama ve koku kaybı
- Burun, boğaz, damak ve kulaklarda kaşıntı
- Çocuklarda sık sümkürme, öksürme ve boğaz temizleme
- Gözlerde kızarıklık, kaşıntı ve sulanma
Göz belirtilerinin varlığı, alerjik riniti alerjik olmayan rinitlerden ayırt etmeye yardımcı olabilir. Belirtiler, alerjenlere maruz kalındığında artar ve genellikle sabahları daha şiddetlidir. Alerjik rinitli kişiler, parfüm, deterjan, kimyasallar, sigara dumanı, hava kirliliği, ısı değişiklikleri, nem ve soğuk gibi tahriş edici maddelere karşı da hassastır.
Hava Kirliliği ve İklim Değişikliğinin Etkisi:
Karbondioksit, metan, hidroflorokarbon, nitrik oksit ve ozon gibi gazlar, sera etkisiyle küresel ısınmaya neden olur. Artan karbondioksit seviyeleri, alerjenlerin artmasına ve bitkilerin daha fazla polen üretmesine yol açar. Ayrıca, nem ve ısı artışı, ev tozu akarları ve küf mantarlarının çoğalmasını kolaylaştırır.
Alerjik Rinitte Endotip ve Fenotip Kavramları:
- Fenotip: Belirtiler ve klinik özelliklere göre farklılıklar.
- Endotip: Fenotiplere neden olan içsel mekanizmalar.
Bu kavramları bilmek, hastalığın doğru teşhis ve tedavisinde önemlidir.
Endotip Türleri:
- Tip 2 Endotip (IgE veya Eozinofil Yüksek):
- IgE aracılı: Alerjenlere karşı IgE antikorlarının neden olduğu iltihaplanma.
- IgE dışı: Eozinofil, Th1, Th17, İL33 ve TSLP gibi medyatörlerin rol oynadığı durumlar.
- Tip 2 Dışı Endotipler (Non-Alerjik/Non-Eozinofilik):
- Nörojenik, vazomotor, hormonal, ilaç kaynaklı veya idiyopatik olabilir.
- Nörojenik Endotip:
- Sinir uçlarından nöropeptidlerin salınımı sonucu iltihaplanma.
Fenotip Özellikleri:
- Hastalığın Ağırlığı: Hafif veya orta-ağır olarak sınıflandırılır.
- Hastalığın Süresi: İntermittan (gelip geçici) veya persistan (sürekli) olabilir.
- Burun akıntısı ve hapşırma ağırlıklı olanlarda, polen gibi mevsimsel alerjenler daha etkili olurken, burun tıkanıklığı ağırlıklı olanlarda ev tozu ve küf mantarları gibi yıl boyu alerjenler daha etkili olur.
- Lokal alerjik rinit(LAR) deri prik testi ve kanda sIgE negatif olmasına rağmen rinit semptomlarının varlığı ile karakterize bir fenotiptir.
Fiziksel Muayene Bulguları:
- Alerjik selam ve burun kenarı çizgilenmeleri
- Göz altı koyu halkaları
- Gözlerde kızarıklık, kaşıntı ve sulanma
- Sinüzit belirtileri (burun akıntısı, yüz ağrısı, koku kaybı)
- Çocuklarda alerjik yüz görünümü (yüksek damak, geniş burun kökü, açık ağız)
- Bu değerlendirmelerden sonra alerji testlerine geçmek gerekir. Alerji testleri ile ilgili bölümü okumak için tıklayınız.