Mesleksel Rinit Nedir?
Mesleksel Rinit Nedir?
Mesleksel Rinit Nedir?
Mesleksel rinit, bireyin iş ortamında soluduğu maddelere karşı burun mukozasında gelişen inflamatuar yanıttır. Burun akıntısı, tıkanıklık, hapşırma, kaşıntı ve mukozal iritasyon gibi belirtilerle kendini gösterir. Bu tablo, hem bireyin yaşam kalitesini düşürür hem de iş gücü kaybına yol açar. Bazı durumlarda ise mesleki astım gibi daha ciddi solunum hastalıklarının habercisi olabilir.
Mesleksel Rinit ile Alevlenen Rinit Arasındaki Fark Nedir?
Mesleksel burun semptomları iki ana kategoride incelenir:
•İş Yerinde Alevlenen Rinit: Kişide mevcut olan rinit ya da astım gibi alerjik hastalıkların, iş ortamındaki irritanlarla tetiklenmesidir. Bu durum genellikle kalıcı duyarlılığa neden olmaz.
•Gerçek Mesleksel Rinit: İş yerinde karşılaşılan alerjen ya da irritanlara bağlı olarak ilk kez ortaya çıkan rinit tablosudur. Genellikle özgül bir duyarlılık gelişmiştir.
Mesleksel Rinitin Tipleri
1. Alerjik Mesleksel Rinit
Alerjenlere bağlı gelişir ve bağışıklık sistemi IgE aracılığıyla yanıt verir. Bu tip, yüksek molekül ağırlıklı (protein yapısında) maddelerle gerçekleşir. Düşük molekül ağırlıklı (kimyasal yapıda) maddeler ise IgE yanıtının olmadığı riniti tetikleyebilir:
Yüksek Molekül Ağırlıklı Ajanlar:
•Un ve tahıllar (fırıncılar)
•Depo akarları
•Laboratuvar hayvanı proteinleri
•Lateks (sağlık çalışanları, temizlik görevlileri)
Düşük Molekül Ağırlıklı Ajanlar:
•İzosiyanatlar (boya ve plastik sanayi)
•Persülfat tuzları (kuaförler)
•Ahşap ve metal tozları
•Akrilat ve epoksi reçineler
Bu ajanlar, duyarlanma süreci sonrasında burun mukozasında alerjik inflamasyon başlatır.
2. Non-Alerjik (İrritan) Mesleksel Rinit
Bu tipte bağışıklık sistemi aracılığı yoktur. Maruziyet irritan gazlar veya tozlara bağlıdır. Sürekli düşük düzeydeki maruziyetler bile zamanla mukozal bariyerde hasara neden olabilir.
İrritan Maddelere Örnekler:
•Formaldehit
•Amonyak
•Klor ve sülfür bileşikleri
•Temizlik ürünleri
•Tiner ve boya solventleri
•Sigara dumanı
•Hava kirliliği (PM2.5, ozon, NO2)
Bu maddeler nörojenik inflamasyona neden olarak burun mukozasında P maddesi ve nöropeptidlerin salınımını tetikler. Özellikle astım benzeri tablolara da yol açabilir.
Hangi Meslekler Risk Altındadır?
Bazı meslek gruplarında maruziyet sıklığı ve yoğunluğu daha fazladır. Aşağıda mesleksel rinit açısından yüksek risk taşıyan meslek gruplarını bulabilirsiniz:
•Fırıncılar (un tozu, maya)
•Kuaförler (kimyasal boyalar, persülfatlar)
•Temizlik personeli (dezenfektanlar, klor)
•Veterinerler ve laboratuvar çalışanları (hayvan proteinleri)
•Sağlık çalışanları (lateks, dezenfektanlar)
•Boya ve plastik sanayi çalışanları (izosiyanatlar)
•Ahşap işçileri ve marangozlar (tahta tozu)
•Metal işçileri (metal dumanı, kaynak gazları)
•Gıda işçileri (enzimler, baharat tozları)
•Tarım işçileri (pestisitler, hayvan tüyleri)
Mesleksel Rinit Belirtileri Nelerdir?
Mesleksel rinitin semptomları genellikle iş günlerinde ortaya çıkar ve tatillerde hafifler. Yaygın belirtiler şunlardır:
•Burun akıntısı (rinore)
•Burun tıkanıklığı
•Hapşırık nöbetleri
•Burun kaşıntısı
•Post-nazal akıntı
•Koku alma bozukluğu (hipozmi)
•Yüz ağrısı veya basınç hissi
Semptomlar genellikle maruz kalınan etkenle temas süresi ve yoğunluğuna bağlıdır. İşe başlandıktan sonra semptomların gelişme süresi haftalar ile aylar arasında değişebilir (latent dönem).
Tanı Kriterleri ve Değerlendirme
Tanı süreci ayrıntılı bir iş ve çevre öyküsü ile başlar. Tanıda kullanılan bazı kriterler şunlardır:
•İş ortamı ile semptomların zamanlaması arasında ilişki
•Tatillerde semptomların hafiflemesi
•İşe dönüşte belirtilerin tekrar başlaması
•İş arkadaşlarında benzer semptomların varlığı
•Total ve spesifik IgE testleri (alerjik tiplerde)
•Nazal sitoloji (eozinofili saptanabilir)
•Prick testi ve spesifik inhalan IgE testleri
•Burun fonksiyon testleri (akım-hacim ölçümleri)
•Nazal provokasyon testleri (seçilmiş olgularda)
Korunma ve Önleyici Yaklaşımlar
Mesleksel rinitin en etkili tedavisi, etken maddenin ortadan kaldırılması veya maruziyetin azaltılmasıdır. Korunma stratejileri üç ana başlık altında toplanabilir:
1. Ortam Koşullarının Düzenlenmesi
•Etken maddeyle temasın azaltılması
•Etkin havalandırma sistemleri
•Toz ve buhar kontrolü
2. Kişisel Koruyucu Donanım
•Maske (özellikle FFP2/FFP3)
•Eldiven
•Koruyucu gözlük
3. Sağlık Gözetimi ve Eğitim
•Düzenli işyeri sağlık kontrolleri
•Çalışanların eğitimi
•Riskli alanlara yeni başlayanların taranması
Mesleksel Rinit Tedavisi
Koruyucu önlemlerin yanı sıra semptomları kontrol altına almak için farmakolojik tedavi de gerekebilir:
•İnhale kortikosteroidler (nazal sprey)
•Antihistaminikler
•Dekonjestanlar (sınırlı süreli)
•Nazal tuzlu su irigasyonu
•Alerji aşıları (immünoterapi) – uygun hastalarda
Tedavi bireyselleştirilmelidir ve iş ortamındaki risk devam ediyorsa, iş değişikliği de gündeme gelebilir.
Sonuç: İş Yerinde Kendimizi Korumak Mümkün
Mesleksel rinit, sanıldığından çok daha sık karşılaşılan ve erken dönemde müdahale edilmezse kronik solunum problemlerine zemin hazırlayan bir durumdur. İşverenlerin ve çalışanların bu konuda bilinçlenmesi, düzenli sağlık taramaları yapılması ve riskli maddelere karşı önlem alınması, hastalığın önlenmesinde kritik rol oynar.
Klasik Alerjik Rinitte nasıl bir yaklaşım izliyoruz linke tıklayabilirsiniz.
Kaynakça:
1.Moscato, G., et al. (2010). “Occupational rhinitis.” Allergy, 65(8), 1001-1011. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20492538
2.Baur, X., et al. (2012). “Occupational airway diseases in the workplace.” Eur Respir Rev, 21(124), 306-313.
3.Tarlo, S. M., & Malo, J. L. (2006). “An official American Thoracic Society statement: Occupational contribution to the burden of airway disease.” Am J Respir Crit Care Med, 170(5), 691-716.
4.Balmes, J. R. (2003). “Occupational contribution to the burden of chronic obstructive pulmonary disease.” J Occup Environ Med, 45(2), 112-118.
5.Türk Toraks Derneği Meslek Hastalıkları Çalışma Grubu Raporları, 2021.
7. World Health Organization (WHO). (2023). “Air pollution and occupational health.” www.who.int