“Bireysel Düzeydeki Sigara Bırakma Müdahalelerinin Etkinliğinin Sosyoekonomik Statüye Göre Farklılıkları”

Sigara içmek, dünya genelinde hastalık ve erken ölümün önde gelen nedenlerinden biridir ve her yıl sekiz milyon insanın hayatını kaybetmesine yol açmaktadır. Özellikle düşük sosyoekonomik statüye (SES) sahip bireyler arasında sigara içme oranları daha yüksek olup, bu gruptaki bireyler mevcut tedavilerle sigarayı bırakmada daha az başarılı olmaktadır. Bu durum, sigara içmeyi sağlık eşitsizliklerinin başlıca etkenlerinden biri haline getirmektedir.

Cochrane Kütüphanesi’nde yayınlanan bir sistematik derleme, bireysel düzeydeki sigara bırakma müdahalelerinin farklı sosyoekonomik gruplardaki etkinliğini ve bu müdahalelerin sağlık eşitsizlikleri üzerindeki potansiyel etkisini incelemiştir. Bu derleme kapsamında, 2000 yılından sonra yayınlanan ve en az altı ay süreyle takip edilen 77 randomize kontrollü çalışma değerlendirilmiştir. Toplamda 127.791 katılımcının yer aldığı bu çalışmaların büyük çoğunluğu (73 çalışma) yüksek gelirli ülkelerde gerçekleştirilmiştir.

Farmakolojik Müdahaleler:

•Nikotin Elektronik Sigara ve Sitizin: Düşük SES gruplarında, nikotin içeren elektronik sigaralar ve sitizin adlı ilacın, sigarayı bırakma oranları üzerinde daha yüksek SES gruplarına kıyasla daha büyük bir etkiye sahip olduğu bulunmuştur. Bu bulgu, bu müdahalelerin sağlık eşitsizlikleri üzerinde olumlu bir etkiye sahip olabileceğini düşündürmektedir.

•Bupropion: Antidepresan bir ilaç olan bupropionun, yüksek SES gruplarında sigarayı bırakma oranları üzerinde daha büyük bir etkiye sahip olduğu, bu nedenle sağlık eşitsizlikleri üzerinde olumsuz bir etkiye sahip olabileceği belirtilmiştir.

•Nikotin Replasman Tedavisi ve Vareniklin: Nikotin replasman tedavisi ve vareniklin ile ilgili veriler yetersiz olup, bu müdahalelerin farklı SES gruplarındaki etkinliği konusunda net bir sonuca varılamamıştır.

Davranışsal Müdahaleler:

•Basılı Materyaller ve Metin Mesajları: Basılı öz yardım materyalleri ve metin mesajları yoluyla yapılan müdahalelerin, düşük SES gruplarında sigarayı bırakma oranları üzerinde daha az etkili olduğu ve bu nedenle sağlık eşitsizlikleri üzerinde olumsuz bir etkiye sahip olabileceği bulunmuştur.

•Finansal Teşvikler: Finansal teşviklerin, yüksek SES gruplarında sigarayı bırakma oranlarını artırmada daha etkili olduğu, bu nedenle sağlık eşitsizliklerini artırabileceği belirtilmiştir.

•Yüz Yüze Danışmanlık: Yüz yüze danışmanlık müdahalelerinin, farklı SES grupları arasında sigarayı bırakma oranları üzerinde anlamlı bir fark yaratmadığı ve bu nedenle sağlık eşitsizlikleri üzerinde nötr bir etkiye sahip olabileceği bulunmuştur.

•Telefon Danışmanlığı ve İnternet Tabanlı Müdahaleler: Telefon danışmanlığı ve internet tabanlı müdahalelerin, düşük SES gruplarında sigarayı bırakma oranları üzerinde daha etkili olduğu ve bu nedenle sağlık eşitsizlikleri üzerinde olumlu bir etkiye sahip olabileceği belirtilmiştir.

Sonuç:

Mevcut kanıtlar, bireysel düzeydeki sigara bırakma müdahalelerinin farklı sosyoekonomik gruplarda farklı etkilere sahip olduğunu göstermektedir. Özellikle nikotin elektronik sigaralar, sitizin, telefon danışmanlığı ve internet tabanlı müdahaleler, düşük SES gruplarında daha etkili bulunmuştur. Bu bulgular, sigara bırakma programlarının tasarımında sosyoekonomik faktörlerin dikkate alınması gerektiğini ve bu sayede sağlık eşitsizliklerinin azaltılabileceğini göstermektedir.

Ancak, mevcut çalışmaların birçoğunda metodolojik sınırlamalar ve yetersiz veri raporlaması gibi sorunlar bulunmaktadır. Gelecekteki araştırmaların, farklı sosyoekonomik gruplar arasında sigarayı bırakma oranlarını daha ayrıntılı bir şekilde incelemesi ve bu konuda daha sağlam kanıtlar sunması önemlidir.

Kaynak: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/39868569/